Wentylacja w domu jednorodzinnym – grawitacyjna czy mechaniczna?

Niezależnie od tego, czy w domu zaplanowana jest wentylacja mechaniczna, czy grawitacyjna, powinna ona zapewnić wymianę zużytego i zanieczyszczonego powietrza na świeże. Niezbędne jest ono domownikom do oddychania, a także do prawidłowej pracy wielu urządzeń, takich jak kotły, kominki czy kuchenki gazowe.

Projekt systemu wentylacji – i grawitacyjnej, i mechanicznej – określa się już na etapie planowania domu. Specjalista, mając rzuty kondygnacji domu, dane o przeznaczeniu pomieszczeń, kubaturze budynku, a także uwzględniając odpowiednie przepisy, oblicza wymaganą ilość powietrza oraz opracowuje plan instalacji. 

Wentylacja grawitacyjna w domu

Wentylacja grawitacyjna (nazywana potocznie naturalną) jest w naszym kraju bardzo popularna, co wynika z jej nieskomplikowanego wykonawstwa i przywiązania inwestorów do tradycji. Jednak w obecnie budowanych domach, które są dobrze ocieplone i mają szczelne okna, wentylacja grawitacyjna często działa źle – zimą zbyt intensywnie (co powoduje wychładzanie pomieszczeń), a latem za słabo. Siłą napędową wentylacji grawitacyjnej jest bowiem różnica gęstości powietrza ciepłego w pomieszczeniach i chłodnego na zewnątrz domu.

Przyjmuje się, że instalacja ta pracuje najlepiej, gdy temperatura na dworze wynosi ok. 10°C. Przestaje natomiast działać najczęściej latem, kiedy wewnątrz i na zewnątrz domu ma ona podobną wartość. Z kolei zimą, gdy różnice temperatury są duże, siła ciągu w kanałach wentylacyjnych staje się nawet zbyt mocna. Dlatego w nowoczesnym wydaniu systemu wentylacji grawitacyjnej stosuje się nawiewniki lub nawietrzaki oraz odpowiedniej wysokości i średnicy kanały wentylacyjne.

Nawiewniki zazwyczaj montuje się ramie skrzydła okiennego lub na ościeżnicy (niekiedy w roletach zewnętrznych). Mają one za zadanie zapewnić stały dopływ powietrza do pomieszczeń, a w efekcie jego ciągłą wymianę. Można zamówić okna (także dachowe) z nawiewnikami od razu u ich producenta, ale i w oknach już zamontowanych da się je zainstalować (nawiewnik kosztuje ok. 30-40 zł).

Nawietrzaki umieszcza się w ścianach zewnętrznych na wysokości ok. 2 m od podłogi, bowiem powietrze na tej wysokości jest na tyle ciepłe, że to napływające z zewnątrz nagrzewa się od niego i nie powoduje powstawania przeciągów. Inna opcja to zakup nawietrzaków z grzałką elektryczną o niewielkiej mocy. Ceny zwykłych nawietrzaków zaczynają się od 70 zł, a wersja z grzałką ­kosztuje ok. 190 zł.

Kanały wentylacyjne wywiewne ­(nazywane potocznie kominami) zakończone kratką powinny – zgodnie z przepisami – znajdować się w kuchni, łazience, toalecie oraz pomieszczeniach bez okien (np. w garderobie). Aby skutecznie usuwały zużyte powietrze, muszą być prowadzone pionowo; dopuszcza się ich odchylenie od pionu – nie więcej niż 30 stopni. Poza tym, trzeba je wyprowadzić ponad dach na taką wysokość i w takim miejscu, aby nie dochodziło do zakłócenia ciągu. Jeśli konieczne jest wzmocnienie ciągu w kanałach wentylacyjnych, można zastosować nasady kominowe. Do wyboru są stałe, samonastawne lub obrotowe. Intensywność wywiewu zwiększy się także, gdy założymy na wylotach kanałów wentylacyjnych wentylatory wyciągowe zamiast zwykłych kratek. Jeszcze inne rozwiązanie to montaż wentylatorów kanałowych, które są polecane, gdy długość przewodu w pionie przekracza 4 m.

Pamiętajmy również o tym, że wentylacja grawitacyjna wymaga swobodnego przepływu powietrza pomiędzy pomieszczeniami. Nie mogą być one zatem szczelnie od siebie oddzielone. Z tego względu pod drzwiami wewnętrznymi pomiędzy pokojami powinna znajdować się szczelina o wysokości 1-1,5 cm. Natomiast drzwi do łazienki muszą mieć zamontowane kratki, otwory lub zwiększoną szczelinę. 

Wentylacja mechaniczna 

W nowo budowanych domach energooszczędnych i pasywnych wentylacja mechaniczna nawiewno-wywiewna z rekuperacją, czyli wentylacja z odzyskiem ciepła jest konieczna, aby można było osiągnąć niski poziom zapotrzebowania budynku na energię do jego ogrzewania. W tym systemie zyskujemy ciągły i kontrolowany napływ świeżego powietrza (bez kurzu i wilgoci) oraz usuwanie zużytego. Dzięki temu intensywność jego wymiany dostosowana jest do rzeczywistych potrzeb domowników. Ponadto, dzięki możliwości odzyskiwania ciepła z powietrza usuwanego, mniej zapłacimy za ogrzewanie. 

Z tego względu coraz więcej inwestorów chce, aby wentylacja grawitacyjna zastąpiona została przez nowoczesny system wentylacji mechanicznej z rekuperacją. Do wyboru mamy jej dwa rodzaje – system scentralizowany (inaczej centralny) lub zdecentralizowany (nazywany też lokalnym).

Wentylacja mechaniczna scentralizowana

Składa się z systemu kanałów nawiewnych i wywiewnych o odpowiedniej średnicy i długości, rekuperatora (czyli centrali wentylacyjnej), czerpni i wyrzutni powietrza. Przez rekuperator przepływają dwa strumienie powietrza – jeden to ogrzane powietrze usuwane z domu; drugi strumień płynie z zewnątrz i nagrzewa się w urządzeniu ciepłem powietrza usuwanego. Co ważne, oba strumienie nie mieszają się ze sobą, więc nie ma obawy, że do domu powrócą zanieczyszczenia, kurz czy zapachy. Świeże i ogrzane powietrze dostarczane jest kanałami zakończonymi anemostatami nawiewnymi do salonu i sypialni. Natomiast zużyte powietrze jest wyciągane przez anemostaty wywiewne umieszczone w kuchni, łazienkach i pomieszczeniach gospodarczych.

Przygotowanie projektu wentylacji mechanicznej należy powierzyć doświadczonemu fachowcowi. W dokumentacji podane zostanie m.in. miejsce, w którym najlepiej umieścić rekuperator, trasy poprowadzenia kanałów, a także zestawienie potrzebnych materiałów, co ułatwi ocenę kosztu tej inwestycji.

Na rynku dostępnych jest kilka modeli rekuperatorów:

• krzyżowy – strumienie powietrza nawiewanego i wywiewanego oddzielone są od siebie płytami (stalowymi, aluminiowymi lub tworzywa sztucznego), więc nie mieszają się ze sobą, dzięki czemu nie przenoszą wilgoci, zapachów i zanieczyszczeń. Wymiennik osiąga sprawność na poziomie 70 proc.;
• krzyżowo-przeciwprądowy – to udoskonalona wersja wymiennika krzyżowego, ma on sprawność 80-95 proc. Przepływ strumienia powietrza nawiewanego i wywiewanego jest w nim częściowo krzyżowy, a częściowo przeciwprądowy. Wymiennik ten produkowany jest z metalu lub tworzywa sztucznego; 
• obrotowy – zbudowany jest z rurek o niewielkiej średnicy, które ułożone są w formie walca. Wymiennik obracając się podczas pracy, przechodzi kolejno przez zimny i ciepły strumień powietrza. Producenci podają, że sprawność tych urządzeń dochodzi do 90 proc.

Za wykonanie projektu instalacji centralnej wentylacji mechanicznej wraz z jej ułożeniem, montażem rekuperatora oraz regulacją systemu w domu o powierzchni 150 m2 zapłacimy 14-25 tys. zł (koszt zależy m.in. od wybranego materiału kanałów i sterowania). W instalacji wentylacyjnej z rekuperatorem można zastosować GWC (gruntowy wymiennik ciepła). Jego zadaniem jest dostarczanie do rekuperatora powietrza po wstępnej obróbce: zimą cieplejszego, latem chłodniejszego od powietrza zewnętrznego. Zwiększa to efektywność systemu rekuperacji oraz podnosi komfort w rekuperowanych pomieszczeniach.

Wentylacja mechaniczna zdecentralizowana

To stosunkowo nowe rozwiązanie na rynku, które szczególnie polecane jest do domów modernizowanych. Wynika to ze znacznie prostszego montażu tej wentylacji. Nie ma w niej bowiem sieci kanałów, a wymiana powierza odbywa się dzięki zamontowaniu w otworze umieszczonym w ścianie zewnętrznej minicentrali. W każdym tego typu urządzeniu umieszczony jest wymiennik ciepła, wentylator zasilany prądem oraz zestaw filtrów powietrza.

Co kilkadziesiąt sekund kierunek przepływu powietrza zmienia się, więc z pomieszczenia usuwane jest powietrze zużyte, a w to miejsce napływa świeże, ale ogrzane ciepłem z powietrza usuwanego. Koszt zakupu minicentrali wraz ze sterowaniem dla domu o powierzchni 150 m2 (potrzebnych będzie 5 urządzeń) wynosi 15-17 tys. zł.

Uwaga! Jeśli w domu z wentylacją mechaniczną planujemy zamontować kominek, powinniśmy wybrać wkład określany potocznie jako szczelny. W praktyce oznacza to, że należy kupić model, który będzie czerpał powietrze do spalania z zewnątrz specjalnym kanałem nawiewnym (zwykle o średnicy 16-20 cm). W domu niepodpiwniczonym kanał układa się w gruncie pod podłogą parteru, natomiast w domach podpiwniczonych prowadzi się go pod stropem piwnicy.