Zgodnie z zapisami Prawa budowlanego w przypadku użytkowania obiektu bez złożenia wymaganego zgłoszenia o zakończeniu robót lub wniosku o wydanie pozwolenia na użytkowanie inwestor podlega karze. Według znowelizowanej ustawy nadzór budowlany może nakładać sankcje wielokrotnie, aż do uzyskania oczekiwanego efektu, czyli formalnego zakończenia robót.
Wysokość kary za użytkowanie budynku bez odbioru ustala się na podstawie takich samych wytycznych jak w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości wykonanych robót. Różnica polega na tym, że w przypadku bezprawnej eksploatacji obiektu stawka podstawowa ulega dziesięciokrotnemu podwyższeniu. Kwota kary finansowej za podjęcie użytkowania domu jednorodzinnego bez dopełnienia formalności może wynieść nawet 10 tysięcy zł. W przypadku obiektów innych kategorii stawki są jeszcze wyższe.
Nowelizacja ustawy Prawo budowlane dała organom nadzoru budowlanego narzędzia, dzięki którym mogą wymusić dopełnienie wymaganych prawem formalności. Zgodnie z nowymi wytycznymi kara za użytkowanie budynku bez odbioru nie musi być jednorazowa. Urząd może więc nakładać ją aż do skutku. Wysokość opłaty karnej jest za każdym razem ustalana na podstawie tego samego schematu, zmienia się natomiast wielokrotność stawki podstawowej (z dziesięciokrotnej na pięciokrotną).
Jeśli organ nadzoru budowlanego ustali, że doszło do bezprawnego rozpoczęcia użytkowania, pouczy inwestora o konieczności formalnego zgłoszenia budynku do odbioru. Po upływie 60 dni urząd sprawdzi, czy zostało zgłoszone zakończenie robót lub czy złożono wniosek o wydanie pozwolenia na użytkowanie. Jeśli nie, zostanie naliczona pierwsza kara poprzez wydanie postanowienia. Po kolejnych 30 dniach znów nastąpi kontrola. Jeśli w trakcie czynności okaże się, że obiekt nadal jest użytkowany nieformalnie, organ znów nałoży karę. Sankcje będą mogły być nakładane aż do momentu dopełnienia formalności związanych ze zgłoszeniem zakończenia robot lub złożeniem wniosku o wydanie pozwolenia na użytkowanie.